Hukuk kurumunu anlamak için hukukun kullandığı temel kavramları da anlamak gerekir.
Hukuk kurallarının asıl amacı, toplum içindeki düzeni sağlamaktır. Kişiler, toplumda düzeni sağlayan kurallara genellikle uyarlar; ancak bazen de kişisel nedenlerle bu kurallara aykırı davranışlarda bulunabilirler. Toplumsal kurallara uymayan kişilere uygulanan hukuki zorlamalara yaptırım denir. Hukuk kurallarının yaptırımları hapis, para cezası gibi maddi yaptırımlardır.
Adalet;
Hakkın gözetilmesi ve yerine getirilmesi anlamına gelir. Haklı ile haksızın ayırt edilmesi adaletle sağlanır. Bu anlamda herhangi bir durumun adil (adaletli) olup olmadığından söz edilebilir. Adalet kavramı temelde hukuk kurallarına uygunluğu içerir. Öte yandan, adalet insanların toplum içindeki davranışlarıyla ilgili olduğundan ahlak ve din kurallarıyla da ilişkilidir.
Hak;
Bireyin, diğer insanların kendi hayatlarını yaşama şekline müdahale etmeden kendi yaşamına yön verme özgürlüğüdür. Hukuk düzeninin kişilere tanımış olduğu yetkilerdir. Temel hak ve özgürlükler anayasa ile güvence altına alınmıştır.
Anayasa;
Devletin temel işlevini yerine getirecek organları betimleyen ve görev dağılımı yapan, devlet – birey ve birey-birey arasındaki ilişkileri düzenleyen, temel hak ve özgürlükleri koruyan ve aynı zamanda sınırlama getiren kurallar bütünüdür. Anayasa, bir devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceğini belirleyen yazılı belgelerdir. Devletin temel kanunudur.
Kanun (yasa);
Bir anayasal hukuk düzeninde, yetkili organlarca meydana getirilen hukuk kurallarıdır. Ceza hükümleri, tüzükler, yönetmelikler birer kanundur. Anayasa’nın 7. maddesi yasa yapma yetkisinin Türk milleti adına TBMM’de bulunduğunu ve yetkinin devredilemeyeceğini bildirir. Anayasa’nın 87. maddesi ise TBMM’ye kanun koymak, değiştirmek, kaldırmak; Bakanlar Kuruluna da kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verir.
Tüzük;
Yasalarca belirlenen işlerin nasıl yapılacağını gösterir, Bakanlar Kurulunca çıkarılır ve cumhurbaşkanının imzasından sonra Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Danıştayın denetimine tabidir ayrıca bir kurum ya da kuruluşun amaçlarını, görevlerini ve izleyeceği yol ve yöntemleri belirttikleri maddeler bütünüdür.
Yönetmelik;
Bakanlıkların ve kamu tüzel kişilerin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanması için çıkardıkları hukuk kurallarıdır. Yürürlüğe girmesi için genellikle Resmî Gazete’de yayımlanması gerekir. Fakat yönetmeliklerin hepsi Resmî Gazete’de yayımlanmaz. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazete’de yayımlanacağı kanunlarla belirlenir. Yasa ve tüzüklere aykırı hüküm içeremezler. Ülke çapında uygulanacak olan yönetmeliklerin yargısal denetimi Danıştay tarafından yapılırken diğer yönetmeliklerin yargısal denetimi genel görevli idari mahkemeler tarafından yapılır.
Kanun hükmünde kararname;
TBMM’nin verdiği yetkiyle Bakanlar Kurulu tarafından yayımlanan ve kanun değerinde olan kararlardır. Türkiye’de 1982 Anayasası’nın 87. maddesi ile “Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek” TBMM’nin görev ve yetkileri arasında sayılmıştır.
Yargı;
Yürütmeyi denetleyen ve vatandaşların yasal haklarını kanun önünde koruması için çalışan erktir. Hukuksal olarak yargı; yasalara göre mahkemece bir olay veya olgunun doğuşuna etken olan sebeplerin de göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi sonucu verilen karardır.
Ceza;
Suç işleyen bir kimsenin yaşantısına, özgürlüğüne, mallarına, onuruna karşı yasaların öngördüğü yaptırımdır.