İhtilal: Türkçe karşılığı devrim kelimesidir. Devrim, toplumda çıkar çatışmaları artınca ve yönetime karşı hoşnutsuzluk yaygınlaşınca bir ideoloji çerçevesinde örgütlenen belli bir kitlenin yerine yeni bir yapı getirmesidir.
Devrim, toplumsal yapının tek bir alanındaki değişmeyi değil, bütünsel bir değişmeyi ifade eder ve zor kullanmayı gerektirir. Evrim gibi kendiliğinden gerçekleşmez. Örneğin 1789 Fransız İhtilali öncesinde ekonomik yönden gelişen fakat yönetime katılamayan burjuva sınıfının bir ideoloji çerçevesinde örgütlenerek krallık rejimini yıkıp onun yerine demokratik bir düzen getirmesi köklü değişimlere yol açmıştır.
İnkılap: Toplumu mevcut durumdan daha iyi duruma getirmek için yapılan değişiklik, düzeltme ve iyileştirme anlamına gelir. İnkılaplar, değişmeyi ileri yönde geliştirici ve yenilikçi bir işleve sahiptir. İnkılap, reform ile aynı anlama gelir. Örneğin Atatürk, inkılapları gerçekleştirerek Türkiye Cumhuriyeti halkını çağdaş ve uygar bir toplum seviyesine ulaştırmaya çalışmıştır.
İsyan: Toplumsal düzene ya da otoriteye baş kaldırma, karşı gelme ya da ayaklanma anlamına gelir. Kısaca amacına ulaşmamış ihtilallerdir. Tarihte görülen isyanlardan biri, MÖ 73 yılında İtalya’da Spartaküs önderliğinde köleci toplumsal düzene karşı yapılan ayaklanmadır. Türkiye’de Millî Mücadele Döneminde bu mücadeleye karşı çıkan bazı kesimlerin Anadolu’nun çeşitli bölgelerindeki çıkardığı ayaklanmalar da bu isyanlara örnektir.
İhtilal (devrim) mevcut siyasal ve ekonomik kurumlaşmayı yıkmaya yönelik bir hareketi; inkılap ise ihtilal sonrasında iyileştirmeyi, planlı değiştirmeyi ifade eder. İhtilallerden sonra inkılaplar yoluyla toplumsal düzen yeniden örgütlenmeye ve biçimlendirilmeye çalışılır. İsyan ise yine zorla değiştirme temeline dayanır ama dar kapsamlıdır.
1848 İhtilalleri
1848 ihtilallerinin iki önemli nedeni vardır:
• Milliyetçilik hareketlerinin güçlenmesi,
• XIX. yüzyılda sanayide görülen yenilik ve gelişmeler sonucunda, Avrupa’da işçi sayısının artması ve işçi sınıfının problemleri.
İlk olarak Fransa’da başlayan ihtilal İtalya, Avusturya, İngiltere, Belçika ve Prusya gibi devletlerde de görüldü. 1848 ihtilalleri sonucunda liberalizmin ilkeleri daha çok benimsendi, temel hak ve özgürlükler anayasalarla en üst düzeyde güvence altına alınmaya başlandı. Milliyetçilik hareketleri hız kazandı. İtalya ve Almanya’da siyasi birliğin kurulması için ortam hazırlandı. İşçi sınıfına yeni haklar verildi.