Sosyoloji Teorilerine Aktörler ve Faktörler Bağlaminda Bir Bakiş

Sosyoloji “insan toplumsal bir varlıktır ve sosyal değişme kaçınılmazdır” temel önermesi etrafında oluşan bilim dalıdır. Toplum araştırmaları ‘söz konusu toplumsa hiçbir şey göründüğü gibi değildir’ kabulüyle başlar ve ‘öyleyse neler oluyor?’ sorusunun cevabı olarak toplumun katmanlarını işaret eder. Bazı sonuçlara ulaşabilmek için bu katmanlar sosyolojinin yöntem ve teknikleriyle tek tek eşilmelidir1.

Sosyoloji değişim merkezli olduğundan en üst katmanda görülen değişimlerin asıl müsebbibini bulmak sosyologların temel hedefi olmuştur denilebilir. Sosyoloji teorilerinin hepsi de fark edelim veya etmeyelim gerçekte en alttaki temel katmanı bulma arayışıdır. Mesela İbn Haldun’a göre en temel katman olan asabiyet (grup dayanışması) toplumdaki değişimlerin asıl müsebbibidir. Temel katman Marx’ta ekonomi, Weber’de rasyonalizasyon, Durkheim’da işbölümü olarak belirir. Teoriler tarafında da durum aynıdır. Çatışma, fonksiyon, sembolik etkileşim, alışveriş… gibi terimler aynı zamanda o teorilerin hangi temel katmana gönderme yaptığını belirtmektedir. Ancak sosyologlar konu toplum olunca tek sebepli açıklamalardan uzak durmak gerektiğini bildiklerinden temel katmana yapılan vurgunun ‘değişimin en etkili müsebbibi budur’ şeklinde algılanması gerektiğini belirtirler. Yani yukarıda belirtilen temel katmanlardan hiçbiri tek başına toplumsal değişmenin tek belirleyicisi olmasa da onlar en etkin, en merkezi belirleyicilerdir.

Her ne kadar temel katmanlar belirlenmiş olsa da bu katmanların insanlar tarafından mı kullanıldığı yoksa o katmanların mı insanları kullandığı sosyoloji teorilerini şekillendirmiştir. Bir başka deyişle ‘toplumda etkin aktör bireyler midir yoksa toplum, temel katmanlar olan faktörlerin etkisinde midir?’ sorusuna verilen cevap o akımın yerini net olarak belirlemektedir. Bu bağlamda aktörlerle faktörler arasındaki ayırım sosyoloji akımlarını kökten ikiye bölmektedir: Bir tarafta aktör olan bireyler diğer tarafta faktörlerin etkisindeki bireyler. Makalede, temel bazı sosyoloji teorileri, aktörler-faktörler skalasındaki yerlerinin tespiti için genel olarak tanıtılacaktır. Sonuç bölümü yer tespitine ayrılacaktır. Konu genel sosyoloji metodolojisi içerisinde teknik anlamda literatür merkezli incelenecektir.

Yorum yapın