Kurum terimi günlük yaşamda çeşitli anlamlarda kullanılmaktadır. Örneğin bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulan Kızılay, okul gibi örgütler kurum olarak adlandırılır. Burada kurum; “kuruluş”, “müessese”, “tesis” gibi anlamlara gelmektedir.
Sosyolojik açıdan kurum; bir toplumda örgütlenmiş, göreli bir bütün oluşturan, düşünceler, davranışlar, değerler, normlar, maddi ögeler (binalar, mallar vb.) ve işaretler, bayrak, rozet gibi simgelerden oluşan bütündür. Kurumların kendine özgü yapısı vardır. Buna göre toplumsal kurumlar, bir örgütü ifade eden somut ve özel yapılardan farklı olarak toplumsal rolleri, ilişkileri ifade eden soyut ve genel bir anlama sahiptir.
Her toplumsal kurum, kültürün bir ögesidir. Örneğin din, eğitim, aile, ekonomi, hukuk birer toplumsal kurumdur. Aile, eğitim, siyaset, ekonomi gibi kurumlar kültürün somutlaşmış göstergeleridir. Bu kurumlar toplumsal gereksinimleri karşılamak amacıyla çeşitli rollerin, ilişkilerin örgütlenmesiyle toplum genelinde bir bütün oluşturur.
Toplumsal yapıyı oluşturan toplumsal kurumlar, aşağıdaki şemada gösterilmektedir:
Toplumsal yapı, kendini oluşturan kurumların toplamını aşan, kültürel ögelerle şekillenen kendine özgü bir bütündür. Kurumları somutlaşmış nesnel bir gerçeklik haline getiren, bütünlüğe dönüştüren temel faktör kültürdür.
Kültür bir toplumsal yapıya anlam veren, onu kendine özgü yapan maddi ve manevi ögelerden oluşur. Aile, eğitim, siyaset, ekonomi gibi kurumlar kültürün somutlaşmış göstergeleridir. Her toplumsal kurum, içinde bulunduğu kültürel yapının özelliklerine göre şekillendiğinden kültür, toplumsal yapıyı etkileyen ve değiştiren önemli faktörlerden biridir.
Bilim, teknoloji, ekonomi, siyasal gelişmeler ve benzeri nedenler kültürel yapıyı etkiler ve değiştirir. Bu durum toplumsal kurumların ve tüm toplumsal yapının zamanla değişmesine yol açar.
Toplumsal Yapı İçinde Kurumlar
Sosyal yapının devamlılığını sağlayan en önemli unsur onların sahip olduğu işlevlerdir. Bu nedenden dolayıdır ki toplumsal sistem denilen şey çok karmaşık bir yapıya sahiptir.
Bütün toplumsal kurumlar üst, alt ve yan sistemlerle işlevsel ilişkiler içinde bulunmaktadır. Toplumsal yapı içinde her kurum belirli bir ihtiyaca karşılık oluşmuştur ve bir boşluğu doldurmaktadır. Bu kurumlar arasında bir sorun olduğu zaman ve kurumlar var olan boşluğu dolduramadığında toplumsal sorunlar meydana gelmeye başlar. Bu açıdan bakıldığında bu boşluğun hemen doldurulması gerekir.
Aslında, doğa içinde hiçbir yapı boşluk götürmez, toplum da doğa içinde varlığını sürdüren bir organizma gibidir. Bu organizmanın işlevini yerine getiremeyen yapılarının olmasının ortaya çıkaracağı düzensizlik içinde toplumun yaşayamaması durumu sosyal bir realitedir. Bu açıdan bakıldığında, toplumda sadece bir kurumun bile işlevini yitirip etkisizleşmesi ve kendi sınırları dışına yönelmesi, bütünüyle toplumsal yapıyı zedeler.