Rudolf Otto, Dini tecrübenin türsel (specifique) bir nitelik taşıdığı kanısındadır. Otto bu işe görülmemiş bir çözümleme inceliği, o zamana kadar alışılmamış bir derinlik ve üstün değerde bir dini duyarlık kavramı getirmiştir.
J.Wach üstadının hu çıkış noktasını benimsemiştir. Ahlak, estetik ve benzeri tecrübelerle olan bağıntısına rağmen yine dini tecrübe, diğer tecrübe türlerinden ayrılır. Rodolf Otto bunun için latince Tanrı gücü, tanrısal anlamına gelen Numen ve numineux terimlerini kullanmıştır.
Din alanı kutsal alandır; başka bir deyişle din alanı kutsalın ta kendisidir. Bu bildiri ve açıklama, sanıldığı gibi, gereksiz bir tekrar (tautologie) olmadığı gibi söylenmesi gereken son söz de değildir. Eğer Otto dini tecrübe olayında mevcut objektiflik vasfının ispatını çıkış noktası yapsaydı bu konuda pek çok yanılmalar önlenmiş olurdu.
Yaratığın üstün bir varlığa karşı duyduğu bağlılık ve tanrısal güç (Numen) hakkında R. Ottonun yaptığı çözümleme bazı takışmalara yol açmıştır. Çünkü yazarın kutsal anlayışı aşırı derecede Psikolojiktir. Bununla beraber Wach, üstadının kutsal fikri, (İdee du sacre) üzerindeki ilk teklifinin, sır (Mysterium) ın objektif niteliğine dayandığını düşünür. P. Tillich’in de aynı fikirde olduğu biliniyordu 4•0 Otto hayatının son 20 yılında iki türlü mesele ile uğraşmıştır: Bunlardan biri felsefe, ötekisi teolojidir.
Birinci mesele dinin ahlakla münasebetine ilişkin tipi incelenmesidir.
Wach hunu şöyle ifade ediyor:
Eleştiriciler R. Otto’da·en. zayıf tarafın şekilcilik olduğunda oy birliği ederler. Yazar Şemacılık (Schematisme) terimini Kant’tan ·almış fakat anlamını değiştirmiştir. Dini tecrübe, başka türlü tecrübe ve yargılarla şematize edilir. Yazara göre günah, kurtuluş, hatta kutsalın temel kavramları, ahlaki anlamlar taşır. Ahlaki ve manevi değerlerin fenomenolojik bir ispatı R. Ottonun önemle varmak istediği bir amaçtı.
Otto’nun tartışmasını yaptığı ikinci mesele isa hakkında ne düşünüyorsunuz sorusu ile ortaya atılmıştır. Bu ikinci meselenin tartışmasına Wach’ın ikinci üstadı olan Ernst Troeltsch’ta katılmıştır. Wach, Otto’nun fikrine uyarak İsa dininin bir düşünce ve zihni bir hazırlıktan sonra gelmiş olmadığı kanısındadır. Yeni din Hıristo’nun ferdiyet ve derinliğinden fışkırmıştır. İsa, Tanrının gönderdiği gerçek Hıristomudur? sorusunu, Otto ancak dinin cevaplandırabileceğini ve böyle bir cevabın Dinler Tarihinin görevi dışıda kaldığı sonucuna varır.
Wach’ın en büyük hizmetini dini tecrübenin anlatımlarını teorik, pratik ve sosyolojik diye üç alanda toplamış olmasında aramak gerekir.
Dini tecrübenin teorik anlatımı konusunda şunlar söylenebilir: Teorik ifade ilk tecrübenin seziş, duyuş ve inanışında aranmalıdır.· Bunlar ise çoğu
zaman sembol şeklinde gösterilir ki buda inanç ve öğreti unsurlarını ihtiva eder. Bu ilk algılar az çok, belirli ve tutarlı bildirilerde anlatılmışlardır. Dini tecrübenin teorik anlatımı özel bir önem taşıyan üç konu etrafında döner: Tanrı, Dünya ve insan. Başka deyişle teolojik, kozmolojik ve antropolojik görüş ve anlayışlardır ki bunlar devamlıca Efsane, Doktrin ve doğma yolu ile gelişmiş ve beslenmişlerdir.
Temel tecrübede veya onun ilk anlatımında teori ile pratik, teoloji ile ahlak arasında bir ayırım yapmak güçtür.
Wach, dinin, teorik anlatımında bildirilen şeylerin dini uygulamalara yol açtığını söyler. Bunlar, geniş anlamıyla kaynağını dini tecrübede bulan her türlü tapınma eylemeleri (Cultus) dir. O halde dini tecrübenin pratik ifadesini ibadet (Culte) sıwrları içinde düşünmek gerekir.
Din çoğu zaman ibadet olarak tanımlanmıştır. Bütün dinlerde kutsalın tecrübeleri efsane, doktrin ve doğmaya dayanıp Tanrı (Numen) ya karşı tapınma eylemleri olarak ifade olunurlar. İbadeti açıklama konusunda hizmeti çok büyük olan Underhill hu eylemleri dörde ayırır:
- Mensek ve Litürjiler, 2) Semboller, 3) Kutsallama törenleri ve 4) Kurbanlar.
Efsanelerin menşei üzerindeki anlaşmazlıklarla Wach hiçbir suretle ilgilenmez. Buna karşılık yazar bir yandan toplumsal baskı; öte yandan ferdi özgürlük ve dinin tarihi gelişmesinde ferdin oynadığı rol hakkında yapılan münazara ile candan ilgilenir.
Dini tecrübenin sosyolojik anlatımı çok önemlidir. Bundan dolayı Wach Sosciology of Religion, Religionssoziologie, Sociologie de la Religion gibi çeşitli dillerde yazılmış eserlerinde kendine öz bir din sosyolojisi görüşünü geliştirmiştir.